Onlangs publiceerde GroentenFruit Huis de nieuwe ‘Factsheet tomaat in beeld’. Het geeft een inkijkje in de wijze waarop vraag en aanbod zich binnen Europa ontwikkelen. Marktexpert Wilco van den Berg duidt enkele opvallende trends, zoals de gestaag teruglopende tomatenconsumptie in Zuid-Europa, de onder druk staande Spaanse productie en de populariteit van fijne co*cktail- en snacktomaatjes in Duitsland.
Het factsheet trapt af met de meest recente cijfers over de Nederlandse productie. In 2023 waren er in ons land 220 tomatenbedrijven actief met een gezamenlijk areaal van 1.771 ha, waar 726 miljoen kg tomaten vanaf kwamen. Dat is ruim 40 miljoen kg minder dan in 2022 en het laagste niveau sinds vele jaren.
De teruggang in productie over de laatste drie jaar is volgens marktexpert Van den Berg vrijwel volledig toe te schrijven aan de opgelopen energiekosten, waardoor de belichte teelt in de seizoenen 21/22 en 22/23 sterk is gekrompen. “Inmiddels zijn veel bedrijven overgestapt op full LED en zijn de energiekosten wat genormaliseerd, dus ik verwacht dat we dit jaar een groei zullen zien.”
Afzetlanden
Inclusief import en doorvoer (re-export) zette de Nederlandse groothandel 965 miljoen kg tomaten af. De vijf voornaamste afzetlanden waren Duitsland (35%), het Verenigd Koninkrijk (16%), Nederland (10%), Italië (7%) en Zweden (5%). Hieruit kunnen we ook concluderen dat er verhoudingsgewijs zeer weinig tomaten naar Frankrijk gaan.
De Franse consument heeft een sterke voorkeur voor lokaal geteelde producten. De teelt is er goed ontwikkeld en staat vrijwel volledig in dienst van het eigen verbruik; er wordt door dit land ook niet veel geëxporteerd. Er lopen wel wat lijntjes vanuit Nederland naar de Franse retail, maar het groeiperspectief lijkt voorlopig bescheiden.”
Brexit heeft beperkt invloed
Opvallend is ook dat het Verenigd Koninkrijk ondanks de Brexit een belangrijk afzetgebied is gebleven. Het tomatenschap wordt nog steeds overwegend gevuld door leveranciers uit Nederland, Spanje en Noord-Afrika (met name Marokko), dat in het winterhalfjaar vaste voet aan de grond heeft in heel Europa.
“Onze totale export naar het VK is de afgelopen jaren wel iets teruggelopen, maar dat heeft vooral te maken met minder doorvoer vanuit Nederland”, nuanceert de zegsman van GroentenFruit Huis. “Britse retailers kopen tegenwoordig meer rechtstreeks in bij Noord-Afrikaanse telers en pakstations om voordeliger uit te zijn. De Engelse economie presteert al jaren niet goed, waardoor de groei van het eigen productieareaal achterblijft bij de gewenste ontwikkeling. Dat geldt ook voor de overige vruchtgroenten. “
Segmenten in beweging
Kijkend naar het geconsumeerde assortiment valt op dat de Britten erg verknocht zijn aan losse ronde tomaten. Dit segment vertegenwoordigt ruim een derde van de totale consumptie. Dat kan een prijskwestie zijn, nu de Britten meer op de kleintjes moeten letten.
In Nederland is de ronde trostomaat veruit favoriet, gevolgd door pruim-cherry- en cherrytomaten. Van den Berg: “Daarmee komen we bij de snoeptomaatjes, die vooral in Frankrijk en Duitsland gewild zijn. In Nederland groeit dit segment in lichtere mate.”
Zuid-Europa
De consumptie in Zuid-Europa (Italië, Spanje) lijkt de dalende trend voort te zetten. Dat kan het gevolg zijn van een geleidelijke verandering van het consumptiepatroon in de wat jongere leeftijdscategorieën, waarin tomaten minder dominant zijn dan ze de afgelopen decennia waren. “De consumptie per hoofd lag altijd ver boven die van de West-Europeanen en dat is nog steeds het geval”, verklaart de marktexpert. “Dat die consumptie geleidelijk lager wordt, wekt op zichzelf geen verbazing. Het zijn nog steeds enthousiaste tomateneters.”
Dat de Spaanse productie in de afgelopen vijf jaar met 15% is gekrompen, vindt Van den Berg veel opvallender. “Spaanse telers ondervinden toenemende concurrentie vanuit Noord-Afrika, met name van Marokko en dan ook juist in het snacksegment, waar de marges het hoogste zijn”, merkt hij op. “Daarnaast is de teelt er gevoeliger voor klimatologische extremen dan bij ons. Dit jaar zullen telers in Spanje en Marokko waarschijnlijk ook ondervinden dat de belichte teelt in Nederland terug is van weggeweest. Dat kan betekenen dat het Spaanse areaal onder druk blijft staan.” Verder valt te zien dat de Spaanse tomatensector zich ook meer is gaan richten op tomaten uit het fijne segment en biologische teelt. In Almería wordt inmiddels zo’n 12% van de tomatenproductie biologisch geteeld.
Polen kleurt roze
Last but not least kijken we even naar Polen, dat Nederland heeft verdrongen als derde grootste tomatenproducent in Europa. Desondanks staat dit land niet bij iedereen op het netvlies als een geduchte concurrent. “Dat zou het op termijn best kunnen worden, maar vooralsnog zijn de meeste tomaten bestemd voor eigen consumptie”, aldus de marktkenner.
“Polen produceert en consumeert veel roze tomaten, waarmee het een unieke positie inneemt binnen de Europese Unie. We zien wel dat de hightech teelt van een breder assortiment in opkomst is en dat er niet alleen naar Midden-Europese bestemmingen wordt geëxporteerd, maar ook naar ons voornaamste afzetgebied Duitsland. Het is dus wel een land om in de gaten te houden.”
Het ‘Factsheet tomaat in beeld 2023’ is te downloaden op de website van GroentenFruit Huis. De cijfers over consumentenaankopen zijn afkomstig van marktonderzoekbureaus, zoals GfK en Kantar, die de vinger permanent aan de pols van Europa houden. De achterliggende marktdata zijn voor aangesloten bedrijven beschikbaar in het ledenportaal.
Tekst: Jan van Staalduinen
